Wielkanoc

Wielkanoc (Pascha) - najstarsze i najważniejsze święto chrześcijańskie (obok Bożego Narodzenia) upamiętniające śmierć krzyżową i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Poprzedzający ją tydzień, stanowiący okres wspominania najważniejszych dla wiary chrześcijańskiej wydarzeń, nazywany jest Wielkim Tygodniem.

 

 

 Przez wieki spierano się, kiedy powinna być obchodzona. Podczas soboru nicejskiego w 325 roku ustalono, że będzie się ją obchodzić w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni Księżyca. Wielkanoc jest więc świętem ruchomym: może wypaść najwcześniej 22 marca, a najpóźniej 25 kwietnia. Z dniem Wielkanocy powiązany jest termin większości ruchomych świąt chrześcijańskich, m.in.: Środa Popielcowa, Wielki Post, Triduum Paschalne, Wniebowstąpienie Pańskie, Zesłanie Ducha Świętego i inne. Po wprowadzeniu kalendarza gregoriańskiego znów pojawiły się odmienności: w prawosławiu Wielkanoc obchodzi się bowiem zgodnie z kalendarzem juliańskim.Z obchodami świąt wielkanocnych związanych jest wiele zwyczajów ludowych: pisanki, święcone, śmigus-dyngus, dziady śmigustne, Rękawka, Emaus, walatka, z kurkiem po dyngusie, Siuda Baba, wieszanie Judasza, pogrzeb żuru i śledzia, pucheroki, palma wielkanocna, Jezusek Palmowy.Wielkanoc w Polsce Paschy (Pesach) było początkowo przyczyną nieporozumień między chrześcijanami pochodzenia żydowskiego a innymi chrześcijanami. W Kościele katolickim wczesnym rankiem w Wielkanoc odbywa się procesja, po której jest sprawowana uroczysta msza zwana rezurekcją; głównym akcentem rodzinnym Wielkanocy jest śniadanie wielkanocne, w czasie którego spożywa się pokarmy poświęcone w Wielką Sobotę; drugim dniem świąt Wielkanocy jest Poniedziałek Wielkanocny (towarzyszą mu zwyczaje ludowe, jak np. dyngus). W Kościele katolickim obrządku bizantyńsko-ukraińskim w Wielkanoc odbywa się procesja z Najświętszym Sakramentem i ikoną Zmartwychwstania oraz uroczysta jutrznia wielkanocna; w Kościele prawosławnym odbywa się procesja paschalna, jutrznia z Kanonem św. Jana z Damaszku, uroczysta liturgia eucharystyczna, wieczorem — nieszpory. Według tradycji chrześcijańskiej Wielkanoc jest „świętem świąt”, „uroczystością uroczystości”; każda niedziela roku jest pamiątką Wielkanocy jako Niedzieli Zmartwychwstania Pańskiego.Nasza regionalna kultura kształtowała się na przestrzeni wieków. Cały nasz region zmieniał się w ciągu swej historii, jednak wiele tradycyjnych zwyczajów i obrzędów pozostaje nadal żywych, są one przekazywane z pokolenia na pokolenie i kultywowane w rodzinach żywieckich. Rozpoczął się Wielki Post, okres w szczególny sposób przygotowujący nas do przeżycia Świąt Wielkanocnych. Warto więc przypomnieć młodemu pokoleniu jakie obrzędy i zwyczaje funkcjonowały na naszym terenie, jakie zanikły i znamy je tylko z przekazu ustnego, a jakie przetrwały do dziś. Zwyczaje te ukształtowane są na podłożu religijnym i świeckim. Wraz z nadejściem Wielkiego Postu przed laty życie w naszym regionie zupełnie się zmieniało. Począwszy od środy wstępnej (popielcowej), kiedy to w kościele posypywano głowy popiołem, a w domach następowało parzenie garnków ludzie surowo pościli. Spożywali bardzo skromne posiłki rezygnując z mięsa, a nawet i mleka. Kobiety nosiły ciemne ubiory, a na głowach czarne chusty, zamykano też instrumenty muzyczne. W tym smutnym okresie starano się jak najlepiej przygotować do świętowania Niedzielnego Wielkanocnego Poranka. Wiele zwyczajów i obrzędów na Żywiecczyźnie związanych było z obchodami Wielkiego Tygodnia. Już w Wielki Czwartek, kiedy w kościele zawiązywano dzwony gospodarze szczepili drzewa owocowe wierząc, że będą lepiej rodziły. Wielki Piątek był bardzo ważnym dniem - od wczesnych godzin rannych robiono w domach gruntowne porządki. Kobiety jeszcze przed świtem robiły masło, wierząc, że wtedy zrobione nie zepsuje się i będzie cudownym lekarstwem - maścią na rany. W tym dniu nie wolno było pracować na roli - orać, bronować czy grabić; zwracano również uwagę, aby nic nie tłuc, nie bić, nie rąbać - co było rozumiane jako przybijanie Chrystusa do krzyża. Woda w potokach i rzekach w tym dniu przed wschodem słońca miała magiczną moc. Kto się w niej wymył zabezpieczył się przed chorobami, zapewnił zdrowie i urodę. W niektórych rejonach Żywiecczyzny jeszcze do dzisiaj przetrwał ten zwyczaj, tylko, że obmywanie następuje w wodzie studziennej. Pogoda wielkopiątkowa zapowiadała dobre lub złe zbiory siana. Tę mądrość ludową wyrażały przysłowia:W Wielki Piątek mróz, to na górce siana wóz. W Wielki Piątek deszczu kropla, to na górce siana kopka. W Wielki Piątek jasno, to w stodole ciasno.Dla niektórych górali żywieckich Wielki Piątek był dniem okazyjnym do obrony przed czarami, uchodził nawet za dzień niebezpieczny z powodu dużej aktywności czarownic, które odbierały krowom mleko. Górale mieli zakaz pożyczania z domu czegokolwiek. Pilnowali obejścia, aby czarownica nic nie ukradła. Niektórzy sporządzali kukłę słomianą - Judasza i wrzucali j ą do rzeki jako symbol odejścia zimy. Obrzędy Wielkiej Soboty, tak jak i dzisiaj, łączyły się dawniej przede wszystkim z przeżyciami religijnymi. Gospodynie przygotowywały koszyki ze święconką. Znalazły się w nich: barwione jajka (w kawie lub naturalnych wywarach roślinnych), sól, pieczywo, chrzan, kiełbasa i baranek z piernika lub słodkiego ciasta. Wszystko stroiło się kwiatami i świeżą zielenią. Do święcenia koszyki zanosiły dzieci. Na wieczornej uroczystości kościelnej święcono wodę i ogień. Przed kościołem płonęło ognisko, w którym spalono na popiół gałązki tarniny, głogu, dzikiej róży i opalano głowienki (drewienka leszczyny złożone w krzyżyk). Popiół ten sypano na pole przy pierwszej orce, aby oczyścił ziemię. Wieczorem po rezurekcji odbywała się procesja - obchodząc trzy razy kościół i śpiewając nabożne pieśni. Niedzielę Wielkanocną rozpoczynano od mszy rezurekcyjnej, po której dzielono święconymi pokarmami - zaczynano od jajka. Nie składano sobie życzeń. Tradycyjną potrawą na śniadanie była i nadal jest jajecznica. A skorupki jaj wieszano po drzewach owocowych, aby rok był urodzajny na owoce. Górale żywieccy Niedzielę Wielkanocną spędzają we własnych domach, bez odwiedzin, bez pracy, hałasu, w podniosłym nastroju. Drugi dzień świąt - Poniedziałek Wielkanocny - zwany SMIGORZEM, albo SMIRGUSTEM jest do dzisiaj dniem wesołym. Rodziny odwiedzają się, goszczą, świętują.

 

 

Od wczesnych godzin rannych wszyscy bez względu na wiek i płeć polewają się wodą zachowując umiar. Przed laty jednak dziewczęta cieszące się szczególnym powodzeniem były zaciągane pod studnie lub wrzucane do rzeki. Gospodarze w tym dniu wbijali głowienki na każdym skrawku pola ornego, aby Bóg chronił przed klęskami żywiołowymi. Jeden z krzyżyków ozdabiano wstążkami i przybijano nad drzwiami domu. Przekazywane z pokolenia na pokolenie zwyczaje są dla młodych ludzi cennym źródłem informacji. To my przecież tworzymy naszą historię i kulturę. Pieczołowicie kultywujemy więc tradycje, dbajmy o zachowanie swojej tożsamości. Postarajmy się, aby tegoroczne święta były bogatsze w nasze rodzime tradycje, zaszczepiajmy w naszych dzieciach, wnukach wartość naszej kultury, aby te zwyczaje, które przetrwały były nadal żywe w naszym środowisku, naszych domach wszak na pewno dzięki temu umocnią się nasze więzi rodzinne. Bibliografia: 1. Maria Romowicz "Tańce, pieśni, obrzędy". Centralny Ośrodek Upowszechniania Kultury, W -wa 1978. 2. Krystyna Kwaśniewicz " Zwyczaje doroczne", "Górale Beskidu Żywieckiego. Wybrane dziedziny kultury ludowej". Praca zbiorowa, red. Danuta Tylkowa. Wydawnictwo i Drukarnia "Secesje", Kraków 1991. Symbole i ozdoby Wielkanocne Najbardziej znane symbole Wielkanocne to oczywiście jajka (pisanki i kraszanki), cukrowy baranek i zajączek.Potrawy Wielkanocne Jako, że Święta Wielkiejnocy są świętami wesołymi oraz kończą Wielki Post na stołach dominuje przepych. Jemy wszelkiego rodzaju mięsa, wędliny i ciasta - baby, mazurki, makowce, faszerowane jajka itp. Kuchnia staropolska obfituje w wykwintne potrawy takie jak: żur wielkanocny, barszcz, kaczka faszerowana, sałatki itp.