"Święcone" Zarządu Głównego ZP w Łapszach Niżnych

W dniu 30 kwietnia 2008 r w Łapszach Niżnych na Polskim Spiszu odbyło się tradycyjne “Święcone” Zarządu Głównego Związku Podhalan w Polsce. W uroczystej mszy świętej z udziałem Kapelanów ZP i spotkaniu świątecznym z udziałem licznych delegatów i pocztów sztandarowych Oddziałów i Ognisk Związku Podhalan nie mogło zabraknąć Oddziału Górali Żywieckich ZP z Prezesem Adamem Banasiem na czele.

 

 

Łapsze Niżne - Duża wieś na Spiszu (ok. 1400 mieszkańców) - siedziba gminy, w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim u podnóża Pienin Spiskich, rozciągnięta na lewym brzegu rzeki Łapszanki. W dokumencie zwanym schematyzmem spiskim jest mowa o 1174 roku jako dacie powstania wsi, ale inne dokumenty wykluczają tak wczesne pochodzenie Łapsz. Pewna, potwierdzona przez historyków informacja o powstaniu Łapsz, określa powstanie wsi na 1340 rok. W 1364 roku, wieś jest już podzielona na Łapsze Niżne i Łapsze Wyżne, parafia jest nadal jedna. Początek swój Łapsze Niżne zawdzięczają bożogrobcom - miechowitom. Od samego początku parafia Łapsze Niżne była związana z Zakonem Kanoników Regularnych Opiekunów Świętego Grobu Pańskiego Jerozolimskiego, czyli inaczej z bożogrobcami. Parafia Łapsze Niżne była w posiadaniu i administracji miechowitów do 1786 roku, kiedy to po kasacie bożogrobców na terenie Węgier duszpasterstwo nad parafią objął kler diecezjalny. W tym miejscu należy wyjaśnić, że Polska w XIV wieku utraciła Łapsze Niżne podobnie jak cały Spisz, na rzecz Węgier. Dopiero w XX wieku politycznie i administracyjnie, Łapsze Niżne i kilkanaście innych wsi Zamagurza Spiskiego wróciło do Macierzy - do Polski. W XV wieku wieś zniszczyli Husyci. Najeźdźcy spalili wtedy posiadłości bożogrobców tj. Lendak, Hanuszowce i Łapsze Niżne. Zakonnicy zostali wtedy wymordowani, kościoły zniszczone. W czasie rebelii w Królestwie Węgier w 1675 roku walki dotarły również na teren Łapsz Niżnych. Wtedy został zamordowany sołtys wsi - Wojciech Łapszański, co dokumentuje chorągiew wotywna z herbem wspomnianego sołtysa odnotowana w parafialnych kronikach. W 1846 roku nasza miejscowość była punktem zbornym dla spiskich i podhalańskich chłopów spieszącym na pomoc powstańcom chochołowskim. Dwa lata później w czasie Wiosny Ludów, z ganku dworu szlacheckiego w Łapszach Niżnych, uroczyście obwieszczono zniesienie pańszczyzny na Spiszu. Podróżnik i pisarz Tripplin tak odnotował ten fakt: „...Chmara hajduków wystrzelała swe pistolety na wiatr, zatętniły dzwony w pobliskim kościele, zagrzmiały nawet moździerze kościelne...” Kolejnym przejawem patriotyzmu miejscowej ludności okazały się lata akcji plebiscytowej (1918-1920), kiedy mieszkańcy Spisza mieli zdecydować o swojej przynależności do wskrzeszonej po 123 latach zaborów Polski lub do nowo powstałego państwa - Czechosłowacji. Na nic zdały się starania miejscowych działaczy. Plebiscyt odwołano, a o losie Spiszaków zdecydowały państwa zachodnie (Rada Ambasadorów). Ostatecznie od 1920 roku do Polski należy 14 miejscowości spiskich, z jednym wyjątkiem; l września 1939 roku polskie Zamagurze zajęły wojska niemieckie oraz słowackie i na okres sześciu lat (1939-1945) Spisz stał się częścią Słowacji. Od 1945 roku wspomniane 14 wsi Zamagurza w tym także Łapsze Niżne należą do Polski. Od 1945 roku administrowanie parafią obejmują zakonnicy - Ojcowie Reformaci, którzy w 1957 roku przekazują parafię księżom Pijarom, pracującym w Łapszach Niżnych do dziś. Dla zilustrowania wielkości wsi wspomnę, że już w 1818 roku, Łapsze liczyły 686 mieszkańców w tym 24 żydów, resztę stanowili katolicy. Wieś nawiedzały często zarazy, co tłumaczy gwałtowny spadek liczby mieszkańców i utrzymywanie się aż do XX wieku liczby kilkuset osób. Największe zarazy odnotowano w 1792 roku, gdzie w samym tylko miesiącu maju zmarło w Łapszach Niżnych aż 24 parafian. Inna groźna zaraza to cholera, która w 1831 roku zabrała 68 mieszkańców w tym 5 żołnierzy. W 1873 roku w parafii łapszańskiej zmarło na cholerę aż 90 osób, w jednym dniu 24 sierpnia życie straciło 10 osób. Wiele rodzin łapszańskich na trwałe wpisało się w dzieje tej miejscowości. Z rodziny założycieli Łapsz pochodzi żyjący na przełomie XVII/XVIII wieku dr. filozofii, biskup Franciszek Łapszański. Zaś z rodziny Haberów wywodzi się inspektor szkolny w II Rzeczypospolitej Wendelin Haber oraz profesor Józef Wiśmierski zamordowany przez słowacką bojówkę podczas akcji plebiscytowej w 1920 roku. Z rodziny Stanków pochodzi Józef Stanek „Lis" członek AK, kurier z okresu II wojny światowej, który poległ na trasie Spisz - Budapeszt, Dominik Stanek także kurier oraz ksiądz Józef Stanek „Rudy", który zginął śmiercią męczeńską w Powstaniu Warszawskim 1944 roku i został wyniesiony przez papieża Jana Pawła II na ołtarze w 1999 roku. Obecnie prowadzi się jego proces kanonizacyjny. Łapsze Niżne zawsze były uważane za ostoję polskości. Świadczą o tym wspomniane wcześniej wydarzenia. To tutaj, działania miejscowej inteligencji doprowadziły do utworzenia na Spiszu pierwszej po II wojnie światowej polskiej organizacji społeczno - kulturalnej. Na czele powstałego w 1974 roku Oddziału Spiskiego Związku Podhalan stanął Władysław Kowalczyk. Dwa lata później utworzono w Łapszach Niżnych regionalny zespół „Spiszacy", a w 1984 roku dziecięcy zespół regionalny „Mali Spiszacy". W 1990 roku powstało kolejne stowarzyszenie społeczno - kulturalne - Związek Polskiego Spisza. Od 1991 roku zaczęło ukazywać się pierwsze spiskie pismo regionalne „Na Spiszu". Pierwszym prezesem Stowarzyszenia i redaktorem naczelnym został nauczyciel i dyrektor miejscowej szkoły - Julian Kowalczyk. Obydwa stowarzyszenia i zespoły oraz pismo funkcjonują do dziś. W naszej miejscowości gościło wiele wybitnych osobistości, między innymi kardynał Karol Wojtyła i były prezydent Lech Wałęsa. W Łapszach znajduje się kilka zabytków. Do najstarszych należą: kościół pw. św. Kwiryna z XIV wieku, przebudowany na początku XVII wieku, kapliczka przydrożna świętego Antoniego z krzyżem bożogrobców na szczycie z 1903 roku, kaplica świętej rodziny na cmentarzu grzebalnym z początku XX wieku oraz budynek „starej szkoły" z 1904 roku. Łapszach Niżnych istnieje od XVII wieku szkoła podstawowa, której tak wczesne powołanie, odnotowane zresztą w kronikach parafialnych, Łapszanie zawdzięczają wspomnianym administratorom kościoła - bożogrobcom. Do 1904 roku mieściła się ona na „plebanii", od 1904r. w świeckim budynku, a od 1999 roku w nowym budynku, wyposażonym w dużą salę sportową. Wieś posiada także: gimnazjum, bibliotekę publiczną, urząd gminy, ośrodek zdrowia, urząd pocztowy, posterunek policji, funkcjonuje tu sieć spółdzielczych i prywatnych sklepów oraz zakładów usługowych. We wsi działa też od ponad 100 lat Orkiestra Dęta, która uświetnia uroczystości kościelne i świeckie oraz Ochotnicza Straż Pożarna. Podobnie jak w każdej spiskiej wsi działa tu Spółka Leśna „Urbar", która zarządza wiejskim lasem czy też spółka pastwisk i łąk - hala wypasowa „Głębokie".