Przez Ruminię do polskich Górali Czadeckich na Bukowinie
5 września 2011 r w kierunku Rumunii udaje się 9 osobowa delegacja Oddziału Górali Żywieckich Związku Podhalan. Ostatecznym celem wyprawy są polskie wsie na rumuńskiej Bukowinie zamieszkałe przez potomków Górali Czadeckich, którzy osiedlili się tutaj na przełomie XIX w. szukając lepszego, godniejszego i dostatniejszego życia. Jedziemy na planowane w Nowym Sołońcu polskie DOŻYNKI i Jubileusz XX - lecia miejscowego Zespołu „Sołonczanka”. Ale przed nami kilka dni w których spróbujemy poznać kulturę i obyczaje Rumunii.
Najpierw klasztor i kościół pielgrzymkowy "Maria Radna" w Lipova. Zbudowany został w kilku etapach. Początki tego katolickiego miejsca wiążą się z działalnością Franciszkanów z Bośni, którzy założyli tu klasztor w 1551 roku. Kościół, który rozpoczęto budować w 1756 roku a ukończono 26 lat później, wyróżnia ołtarz z marmuru Carrara, w którym jest umieszczona ikona Najświętszej Marii Panny. (http://www.mariaradna.com) Dalej jedziemy do Deva. Deva to miasto miasto w zachodniej Rumunii, w Siedmiogrodzie, nad rzeką Maruszą. Jest stolicą okręgu Hunedoara. W mieście funkcjonuje słynna szkoła sportowa gimnastyki artystycznej. W starożytności była dacką fortecą, nazywaną Singidava. Na górującym nad miastem wzgórzu wznoszą się ruiny Zamku Hunedoara. Przed nami Transalpina – potoczna nazwa drogi krajowej DN67C. Najwyżej położona droga Rumunii – osiąga 2145 m n.p.m. (przełęcz Urdele). Transalpina przecina z północy na południe Góry Parang – drugie co do wysokości pasmo górskie rumuńskich Karpat. Łączy miasta Sebes w Siedmiogrodzie i Novaci. Transalpina jest nieprzejezdna w miesiącach zimowych. Od roku 2010 droga ma asfaltową nawierzchnię, przez co stała się ogólnodostępna. Przez następne dni odwiedzamy wiele wspaniałych, bogato zdobionych i malowanych monastyrów – tych współczesnych i tych najstarszych, które trafiły już na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Monastyr Suceviţa – obronny monastyr z malowaną cerkwią pod wezwaniem Zmartwychwstania znajdujący się w miejscowości Suczawica, położonej na Bukowinie. Cerkiew jest jedną z ostatnich malowanych cerkwi Bukowiny, w 2010 r. wpisano ją na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Monastyr został ufundowany przez przedstawicieli rodu Mohyłów: Jeremiego i Szymona (przyszłych hospodarów) oraz Jerzego (przyszłego metropolitę mołdawskiego) w latach 80. XVI w., a następnie – w okresie zasiadania kolejnych Mohyłów na mołdawskim tronie hospodarskim (od 1595 r.) – stopniowo rozbudowywany. W tym okresie zbudowano wokół niego potężne mury z narożnymi basztami, a samą cerkiew ozdobiono freskami zewnętrznymi (1595-1596), których autorami byli malarze Sofronie i Ion. W ten sposób Mohyłowie próbowali zaakcentować potęgę swojej rodzącej się dynastii, nawiązując do podobnych fundacji swoich poprzedników (liczne fundacje monastyrów to dzieła Aleksandra Dobrego, Stefana Wielkiego czy Piotra Raresza; za panowania tego ostatniego, pół stulecia wcześniej, wykonano całą serię malowideł zewnętrznych na ścianach cerkwi. Monastyr w Horezu został założony w 1690 przez księcia Konstantyna Brincoveanu w miasteczku Horezu na Wołoszczyźnie. Jest uważany za arcydzieło stylu Brâncovenesc, znanego z architektonicznej czystości i równowagi, bogactwa wykutych szczegółów oraz malowideł dekoracyjnych. Monastyr został umieszczony przez UNESCO na liście światowego dziedzictwa Monastyr Putna – obronny monastyr z cerkwia pod wezwaniem Zaśnięcia Bogurodzicy znajdujący się w miejscowości Putna, położonej na Bukowinie. Ważne miejsce historyczne dla Rumunów z uwagi na jego znaczenie w rozwoju kultury Mołdawii oraz jako miejsce pochówku Stefana Wielkiego (cel licznych pielgrzymek w dniu święta Stefana – 2 lipca). Monastyr był jedną z pierwszych, licznych później fundacji sakralnych hospodara Stefana Wielkiego. W zamierzeniu fundatora miał stanowić najważniejszy ośrodek religijny kraju, a także nekropolię Stefana i jego następców na tronie mołdawskim. W celu osiągnięcia przezeń należytej rangi, został przez władcę bogato uposażony (w 1503 r. posiadał 24 wsie), a jego dzieło kontynuowali następcy na tronie mołdawskim. Nie zostało zrealizowane jednak zamierzenie ustanowienia tutaj nekropolii hospodarów mołdawskich – po Stefanie pochowani zostali tutaj tylko dwaj jego kolejni następcy (syn Bogdan III Ślepy i wnuk Stefanita), późniejsi władcy często zaś fundowali swoje własne nekropolie. Wolno stojąca w centrum monastyru cerkiew zbudowana jest na planie trójkonhowym. Jest bardzo wydłużona (37 m długości, a tylko 15 m szerokości w najszerszym miejscu, tj. na wysokości absyd lateralnych) i wysoka (33 m wysokości z wieżą). Składa się z czterech pomieszczeń: nawy, komory grobowej, przednawia oraz przedsionka. Wskutek licznych katastrof, które dotykały cerkiew, nie zachowały się freski zewnętrzne cerkwi – elewacje są ozdobione dwoma rzędami nisz przedzielonych zdobionym kamiennym sznurem (nawiązującym do dekoracji cerkwi monastyru dragomira). Wieża cerkwi ozdobiona jest kręconymi kolumnami, świadczącymi o wpływach wołoskich. Nawa jest sklepiona mołdawskim sposobem kopułą wspartą na pendentywach, z której centrum wznosi się smukła wieża-latarnie. Komora grobowa oddzielająca nawę od przednawia (przy czym zamiast ściany oddzielającej komorę od nawy z niewielkim tylko otworem drzwiowym, jak to zwykle bywa w dawnych cerkwiach mołdawskich, znajduje się tutaj arkada wsparta na dwóch kolumnach) mieści w sobie marmurowy grobowiec fundatora – uznanego za świętego przez rumuńską cerkiew prawosławną Stefana Wielkiego, a także groby dwóch jego żon, syna i następcy Bogdana, oraz wnuka Stefana. Przedsionek, zamykający cerkiew od zachodu, jest zapewne później dodany do świątyni i wyróżnia się dużymi oknami o gotyckiej kamieniarce. Monastyr Voroneţ – obronny monastyr z malowaną cerekwią pod wezwaniem św. Jerzego znajdujący się w miejscowości Voronet położonej na Bukowinie. Cerkiew monastyru wpisana jest na listę UNESCO. Monastyr jest fundacją hospodara Stefana Wielkiego. Według tradycji władcę miał zainspirować do jego budowy pustelnik Daniło, mieszkający w Putnej, a tutaj pochowany. Cerkiew zbudowano w 1488 r. (zgodnie z napisem na tablicy erekcyjnej znajdującej się nad dawnym wejściem do cerkwi, obecnie w przedsionku - w ciągu 3 miesięcy i 3 tygodni), na planie trójkonchowym. Składała się początkowo z dwóch pomieszczeń, nawy (zwieńczonej wieżą) i przednawia. W 1547 r. z inicjatywy metropolity mołdawskiego Grigore Roşca dobudowany został przedsionek o dwóch wejściach (północnym i południowym). Sam Roşca został w tym przedsionku pochowany. W 1786 r. władze austriackie zadecydowały o kasacie tutejszego zgromadzenia klasztornego, sama cerkiew pozostała natomiast świątynią parafialną. Zakonnice powróciły tutaj w 1990 r. Malowidła wewnętrzne cerkwi powstawały stopniowo (najstarsze, w nawie, pochodzą z końca XV w.). Malowidła zewnętrzne, w których dominujący jest kolor błękitny nazywany niekiedy "błękitem z Voroneţ"[1], pochodzą z 1547 r., najbardziej znanym z nich jest uznawana za najcenniejszy fresk malowanych cerkwi Bukowiny scena Sądu Ostatecznego wypełniająca zachodnią elewację świątyni. Monastyr Cozia – prawosławny monastyr z końca XIV w., położony przy ważnym szlaku komunikacyjnym w przełomie rzeki Aluty w Karpatach, na Wołoszczyźnie. Jest jednym z najświetniejszych dzieł wołoskiej sztuki średniowiecznej. Ufundowany został przez hospodara Mirczę Starego (tutaj później pochowanego) – zbudowano go w latach 1386–1388. Kolejne etapy rozbudowy dokonywane były za panowania hospodarów Neagoe Besaraba (1517 – rozbudowa zabudowań klasztornych), oraz Konstantyna Brincoveanu (1707 – dobudowa przedsionka cerkwi, rozbudowa monastyru). Wielokrotnie był oblegany i niszczony, m.in. w 1821, gdy schronili się tutaj walczący przeciwko Turkom uczestnicy greckiego ruchu narodowowyzwoleńczego Filiki Eteira, oraz podczas walk austriacko-rumuńskich w czasie I Wojny Światowej. Centrum kompleksu stanowi cerkiew zbudowana na planie trójkonchowym – prostokąta z absydami we wschodniej części (od północy, południa i wschodu, półokrągłymi od wewnątrz, wielokątnymi od zewnątrz). Wnętrze cerkwi ozdobione jest malowidłami, niektóre z nich pochodzą jeszcze z XIV w. (wyróżnia się m.in. Obraz wotywny przedstawiający fundatora). Nad kopułą wieńczącą nawę wznosi się wieża. Ściany cerkwi wykonane są z naprzemiennie układanych poziomych pasów kamienia i cegły, dodatkowo elewację dzielą dwa gzymsy. Od zachodu znajduje się osiemnastowieczny przedsionek arkadowy, z dekoracją malarską. Obok cerkwi w zabudowaniach monastyru znajdują się dwie kaplice (oratorium hospodara Michnei II z drugiej połowy XVI w. oraz kaplica Konstantyna Brincoveanu z początku XVIII w. W pobliżu znajduje się cerkiew szpitalna (tzw. bolniţa) z 1543, wyróżniająca się dobrze zachowanymi freskami we wnętrzach, przedstawiającymi m.in. Mirczę i jego synów. (http://www.manastirea-cozia.go.ro). Monastyr Humor – monastyr prawosławny z malowaną cerkwią pod wezwaniem Zaśnięcia Bogurodzicy znajdujący się w miejscowości Humor w Rumunii, położonej na Bukowinie. Cerkiew monastyru wraz z innymi malowanymi cerkwiami Bukowiny wpisana jest na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Pierwszy monastyr na tym miejscu został zbudowany w końcu XIV lub na początku XV wieku. Był on ważnym ośrodkiem kulturalnym; stąd właśnie pochodzi jedno z arcydzieł mołdawskiej sztuki iluminatorstwa tzw. „Ewangeliarz z Humor" z 1453 r. (obecnie przechowywany w muzeum monastyru Putna). Budowa obecnego monastyru (z którego zachowała się jedynie cerkiew) nastąpiła w 1530 r., za panowania i z inicjatywy hospodara Piotra Raresza. Fundację przeprowadził bojar, kanclerz hospodara, Teodor Bubuiog. Zbudowana wówczas cerkiew, postawiona na planie trójkonchowym, składa się z czterech części: nawy, przednawia, komory grobowej (nad którą znajdował się skarbiec) oraz przedsionka, szeroko otwartego arkadami na zewnątrz (jest to pierwsze tego typu rozwiązanie na Bukowinie). Kilka lat później, w 1535 r., cerkiew została ozdobionafreskami, których wykonanie nadzorował mistrz Toma z Suczawy (który pozostawił na murach budynku swój podpis). Ponieważ nie była to fundacja książęca, cerkwi nie zwieńczono wieżą. Monastyr był otoczony murami obronnymi, które jednak zostały później zniszczone. Przetrwała natomiast wolno stojąca wieża obronna, z hurdycjami pod dachem, wzniesiona w 1641 r. przez hospodara Bazylego Lupu, służąca także jako dzwonnica. W 1786 tutejsze zgromadzenie zakonne zostało skasowane przez władze austriackie. Cerkiew pełniła później funkcje parafialne, a prawosławne mniszki powróciły w to miejsce w 1990 r. Bran (weg. Törcsvár, niem. Törzburg) – miejscowość w centralnej Rumunii w okręgu Braszow. Położona jest w południowo-wschodnim kącie Siedmiogrodu, pomiędzy masywami Karpat Południowych: Bucegi i Piatra Craluilui ok. 30 km od Braszowa, przy jednej z dróg łączącej Siedmiogród z Wołoszczyzną We wsi znajduje się malowniczy zamek Bran, wzniesiony w XIV w. przez królów węgierskic, reklamowany jednak jako obiekt związany z pierwowzorem Drakuli – Władem Palownikiem, czemu zawdzięcza ogromną popularność wśród turystów. Rasnov - znajduje się tutaj zamek chłopski zbudowany przez mieszkańców okolicznych wiosek, jest dobrym przykładem zorganizowania włościan na wypadek najazdu. Za sąsiadów mieli Imperium Otomańskie, którego wojska słynęły z brania w jasyr dziewic i nie tylko, tak więc schronienie w zamku zwiększało prawdopodobieństwo uniknięcia takiego losu. Zamki chłopskie spotykane są tylko na terenach Rumunii. Ta okazała budowla na wzgórzu górującym nad miasteczkiem robi wrażenie i jest tłumnie odwiedzana. Po takiej dawce kultury rumuńskiej ale i ciągłego oglądania rumuńskiej wsi z okien naszego busa docieramy wieczorem do polskiej wsi zamieszkałej przez potomków górali czadeckich z dorzecza Czadeczki – Nowego Sołońca. Wieczorna kolacja z gospodarzami i gośćmi z Polski, tradycyjna „mamałyga” i przygotowania do polskich DOŻYNEK oraz Jubileuszu miejscowego Zespołu góralskiego „Sołonczanka”, który pracuje tu już XX lat, ostatnio pod kierunkiem Pani Ani Zielonka. Na Jubileuszu nie zabrakło gości z zaprzyjaźnionego od lat Zespołu „Dolina Nowego Sołońca” ze Złotnika (Polska) z kierownikiem i bukowiańskim przyjacielem Wiktorem Bryjakiem. Ranek wita nas pięknym słońcem. Paradnie ubrani w góralskie odzienie Górali Żywieckich maszerujemy do miejscowego kościoła, gdzie miejscowy Ks. Biskup ma odprawić w asyście wielu polskich kapłanów mszę św. dziękczynną za plony. A rolnictwem w Nowym Sołońcu i okolicznych wsiach zajmują się prawie wszyscy. Pięknie przystrojone konie i bryczki podążają do Kościoła i na granice wsi by przywitać gości uroczystości. Polska msza św. choć troszkę odmienna od tej do której jesteśmy przyzwyczajeni, wprowadza swojski klimat i poczucie że jesteśmy na skrawku Polski. Oddaję Ci Boże, co Twoje, a wszystko jest Twoje … cytatem z płyty Jana Trebuni-Tutki rozpoczyna kapłan przejmujące kazanie do wiernych. Po mszy św. przemarsz na boisko miejscowej szkoły gdzie rozstawiono stoiska wszystkich polskich wsi, mniejszości ukraińskiej, niemieckiej. Różnorodność i bogactwo prezentowanych tu płodów rolnych ich przetworów, potraw i nalewek trudno opisać. Są też reprezentanci polskich firm mięsnych oraz stoisko miasta Zakopane. A na scenie koncert Zespołu Jana Trebuni-Tutki z płyty „Góry w sercu”. Bawi się cały Nowy Sołoniec a z nim nasza delegacja Oddziału Górali Żywieckich Związku Podhalan. Po koncercie czas na prezentację miejscowych. Zespół Górali Czadeckich „Sołonczanka” obchodzi Jubileusz XX lecia pracy. Prezentuje się też Zespół „Mała Pojana”. W imieniu oddziału składamy najlepsze życzenia a na ręce kierowniczki Zespołu pani Ani Zielonka pamiątkowy dyplom uznania i prezent w postaci 20 szt. czerwonych korali. Tańce i dobra zabawa trwa do późnych godzin nocnych. O niedzielnym poranku kolejna polska msza św. a następnie wycieczka w góry przypominające nasze Beskidy do następnej polskiej wsi Plesza. Cisza i spokój wsi, kościółek i cmentarz na którym odczytujemy z nagrobków swojsko brzmiące nazwiska. Czas żegnać się z naszym gospodarzem u którego mieszkamy i polską Bukowiną. Ruszamy do Polski na Żywiecczyznę. 18 września w Radziechowach obchodzić będziemy nasz Jubileusz 85 lecia powstania Związku Podhalan na Żywiecczyźnie. W naszych sercach będzie też wtedy polska Bukowina.